Tình trạng giả xanh xảy ra khi một doanh nghiệp đánh lừa công chúng bằng cách phóng đại lợi ích môi trường của sản phẩm hoặc dịch vụ của mình. Hành vi này nhằm thu hút những khách hàng có ý thức bảo vệ môi trường, sẵn sàng trả giá cao hơn cho các sản phẩm thân thiện với môi trường, từ đó tạo lợi thế thị trường. Tại EU, Mỹ, Úc và các quốc gia phát triển khác, giả xanh là bất hợp pháp và có thể dẫn đến các hình phạt nghiêm khắc, mất lòng tin của khách hàng và thiệt hại danh tiếng của doanh nghiệp.
Trên một số các kênh truyền thông, các vụ bê bối giả xanh đã làm rung chuyển nhiều tập đoàn lớn.
Ví dụ:
- H&M, “người khổng lồ” trong ngành thời trang toàn cầu, đã phải đối mặt với vụ kiện tại Mỹ vào năm 2022 liên quan đến bộ sưu tập “Conscious Choice”, vì bị cáo buộc đánh lừa người tiêu dùng bằng những tuyên bố bền vững phóng đại.[1]
- Clorox Úc, vào đầu năm 2025, bị Ủy ban Cạnh tranh và Người tiêu dùng Úc phạt 8,25 triệu AUD (khoảng 130 tỷ đồng) vì tiếp thị “túi nhựa 50% tái chế từ việc thu nhặt rác nhựa ở các vùng biển” là thân thiện với môi trường, mặc dù không có đủ bằng chứng.[2]
- Apple hiện đang đối mặt với vụ kiện liên quan đến việc tuyên bố hai mẫu Apple Watch là “trung hòa carbon”. Apple sử dụng thuật ngữ “trung hòa carbon” vì cho rằng sự đóng góp vào các dự án trồng rừng ở Kenya và Trung Quốc đã tạo ra tín chỉ carbon để bù đắp lượng khí thải của mình. Nguyên đơn lại cho rằng, bất kể Apple có tham gia hay không, các dự án này đã tồn tại từ trước.[3]
Ở Việt Nam, khi việc phát triển kinh tế phải đi đôi với bảo vệ môi trường, những tranh chấp này có thể là lời cảnh báo mạnh mẽ cho các doanh nghiệp Việt Nam. Mục tiêu là tránh đưa ra những tuyên bố sai lệch.
Bài viết này xem xét khung pháp lý của Việt Nam liên quan đến các tuyên bố giả xanh. Chúng tôi cung cấp các chiến lược khả thi để doanh nghiệp giảm thiểu rủi ro.
Nhãn xanh
Để làm nổi bật nỗ lực “xanh” và cam kết của mình, các doanh nghiệp thường gắn nhãn sản phẩm với các thuật ngữ thu hút người tiêu dùng như “thân thiện với môi trường”, “bền vững”, “xanh”, “trung hòa carbon”, “không phát thải”, “làm từ vật liệu tái chế”, “phân hủy sinh học” hoặc “có thể phân hủy thành phân bón”, và nhiều hơn nữa.
Tuy nhiên, các nhãn này phải có bằng chứng. Nếu không, chúng có nguy cơ trở thành cơ sở cho các cáo buộc giả xanh. Hậu quả của giả xanh tại Việt Nam là đáng kể. Có các khoản tiền phạt và các hình phạt khác. Nguy cơ lớn nhất là làm mất lòng tin của người tiêu dùng, thiệt hại đến tính toàn vẹn của thương hiệu và khó khăn để tiếp cận tài chính xanh.
Khung pháp lý của Việt Nam
Việt Nam hiện chưa có luật nào điều chỉnh trực tiếp tình trạng giả xanh, nhưng các quy định hiện hành vẫn có thể là cơ sở cho các biện pháp pháp lý nhằm ngăn chặn các tuyên bố môi trường mang tính lừa dối. Doanh nghiệp cần nhận thức về các quy định này để đảm bảo tuân thủ và tránh vi phạm.
Trước tiên, Điều 45 của Luật Cạnh tranh 2018 cấm các hành vi cạnh tranh không lành mạnh như cung cấp thông tin sai lệch hoặc gây hiểu lầm để thu hút khách hàng. Các vi phạm có thể bị phạt từ 100 triệu đến 200 triệu đồng. Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia Việt Nam thực thi các hình phạt đối với các hành vi vi phạm cạnh tranh này. Mặc dù bản thân các khoản phạt tương đối nhỏ, mối quan ngại là thị trường có thể phản ứng tiêu cực với thông tin sai lệch hoặc gây hiểu lầm này.
Ngoài ra, theo Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng 2023, Điều 21 yêu cầu các công ty cung cấp thông tin chính xác và đầy đủ về sản phẩm và dịch vụ của mình. Các công ty cũng phải gắn nhãn hàng hóa sao cho đảm bảo tính trung thực, rõ ràng, chính xác và phản ánh đúng bản chất của hàng hóa.
Hơn nữa, Điều 10.1 cấm lừa dối hoặc gây hiểu lầm cho người tiêu dùng bằng thông tin sai lệch, không đầy đủ hoặc không chính xác về sản phẩm hoặc dịch vụ. Việc phóng đại lợi ích môi trường của sản phẩm hoặc dịch vụ là một hình thức thông tin không chính xác theo luật. Ngày càng có nhiều người tiêu dùng sẵn sàng thách thức thông tin sai lệch hoặc gây hiểu lầm này.
Điều 49 và 50 cho phép các hiệp hội bảo vệ người tiêu dùng hỗ trợ người tiêu dùng, báo cáo vi phạm và hỗ trợ các cơ quan nhà nước xử lý các hành vi lừa dối. Các vi phạm nghĩa vụ này có thể bị phạt từ 20–30 triệu đồng, cùng với yêu cầu công khai rút lại các tuyên bố sai lệch. Các hiệp hội bảo vệ người tiêu dùng đã bắt đầu hành động trong các trường hợp thông tin sai lệch hoặc quảng cáo sai sự thật.
Một trong những vụ việc quảng cáo sai sự thật nổi bật gần đây liên quan đến Công ty Cổ phần Tập đoàn Chị Em Rọt và sản phẩm kẹo rau củ Kera. Công ty ban đầu đã bị Sở An toàn thực phẩm TP.HCM phạt 125 triệu đồng vì vi phạm quảng cáo gây hiểu lầm khi tuyên bố rằng “một viên thay thế một đĩa rau xanh”. Một người dùng đã mang kẹo này đi kiểm tra tại Trung tâm Kỹ thuật Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng 2 sau khi xem quảng cáo, và kết quả cho thấy một hộp 30 viên chỉ chứa 0,51 gram chất xơ, thấp hơn rất nhiều so với quảng cáo. Vụ việc vẫn đang được điều tra.
Một lần nữa, mặc dù các hình phạt trong nước hiện nay có thể không nghiêm trọng so với các khoản phạt quốc tế, nhưng thiệt hại về danh tiếng và các biện pháp khắc phục, như buộc phải công khai rút lại tuyên bố hoặc bị đình chỉ giấy phép, có thể ảnh hưởng đáng kể đến doanh nghiệp.
Luật Quảng cáo 2012 cũng đưa ra thêm một hàng rào pháp lý. Điều 8.9 cấm quảng cáo không chính xác về chất lượng, công dụng hoặc nguồn gốc sản phẩm, cũng như bất kỳ tuyên bố nào có thể gây nhầm lẫn về khả năng của doanh nghiệp. Điều này bao gồm các tuyên bố môi trường gây hiểu lầm. Các vi phạm có thể bị phạt từ 60 – 80 triệu đồng. Các hình phạt bổ sung có thể bao gồm đình chỉ giấy phép từ 5 đến 24 tháng, yêu cầu xóa bỏ quảng cáo lừa dối và xin lỗi công khai. Một lần nữa, sự ảnh hưởng xấu đến danh tiếng, bên cạnh hậu quả pháp lý, mới là điều đáng lo ngại nhất đối với các nhà sản xuất.
Cuối cùng, theo Luật Thương mại 2005, các doanh nghiệp bị cấm tham gia vào các hành vi lừa dối. Điều 109.7 cấm quảng cáo sai sự thật về thuộc tính sản phẩm, và Điều 123.5 cấm quảng bá hàng hóa và dịch vụ bằng cách trình bày sai lệch về chất lượng, gây hiểu lầm cho khách hàng.
Như đã đề cập, các nhóm người tiêu dùng ở Việt Nam ngày càng sẵn sàng thách thức thông tin không chính xác.
Bối cảnh quốc tế
Tại châu Âu, Chỉ thị Tuyên bố Xanh 2023 cấm các nhãn sinh thái chưa được xác minh và quảng cáo phóng đại nếu chỉ dựa trên một hoặc một vài sản phẩm. Các thuật ngữ mơ hồ như “xanh” hoặc “bền vững” cũng bị cấm trừ khi được hỗ trợ bởi các tiêu chuẩn được công nhận như Nhãn Sinh thái EU hoặc ISO 14024 về Nhãn và Tuyên bố Môi trường.
Tại Hoa Kỳ, dưới Đạo luật Ủy ban Thương mại Liên bang, Ủy ban này có quyền quản lý các hành vi lừa dối và tuyên bố môi trường, có thể đưa ra các mức phạt trên 50.000 đô la Mỹ cho mỗi vi phạm. Ngoài ra, các vi phạm liên quan đến tính minh bạch của bù đắp carbon hoặc gian lận công bố ESG theo quy định của Ủy ban Chứng khoán và Giao dịch có thể dẫn đến các khoản phạt hàng trăm nghìn hoặc thậm chí hàng triệu đô la Mỹ.
Luật Người tiêu dùng Úc điều chỉnh các hành vi gây hiểu lầm hoặc lừa dối và các tuyên bố sai sự thật về hàng hóa, với mức phạt lên đến 50 triệu đô la Úc.
Hiện tại, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam đang chờ Thủ tướng Chính phủ phê duyệt danh mục phân loại xanh. Khi không có hướng dẫn rõ ràng, các tổ chức tài chính rất ngần ngại trong việc cấp các khoản vay xanh cho các doanh nghiệp. Một trong những mối quan ngại lớn nhất của tổ chức tài chính là các doanh nghiệp có thể vi phạm “giả xanh”, gây ra vấn đề nghiêm trọng với các nhà đầu tư có thể dẫn đến các hậu quả pháp lý.
Chiến lược tránh rủi ro giả xanh
Trong khi Việt Nam đang trải qua quá trình chuyển đổi năng lượng, các doanh nghiệp nên thực hiện các bước rõ ràng để đảm bảo rằng các tuyên bố về tính bền vững của họ không bị coi là giả xanh.
Thứ nhất, tất cả các tuyên bố về môi trường cần được hỗ trợ bởi bằng chứng vững chắc, như dữ liệu có thể kiểm chứng, chứng nhận từ bên thứ ba cho các báo cáo toàn diện về giảm phát thải carbon, giảm chất thải hoặc đánh giá vòng đời sản phẩm. Cần làm việc với bên thứ ba uy tín để thực hiện kiểm tra cần thiết và, nếu đạt, họ có thể sẽ cấp chứng nhận về năng lực môi trường của công ty.
Thứ hai, các doanh nghiệp cần thận trọng khi sử dụng các thuật ngữ như “xanh” hoặc “thân thiện với môi trường” để quảng bá sản phẩm hoặc dịch vụ. Bộ Nông nghiệp và Môi trường đặt ra các tiêu chí và cung cấp chứng nhận cho Nhãn Sinh thái Việt Nam, công nhận các sản phẩm và dịch vụ thân thiện với môi trường. Theo tiêu chí được nêu trong Thông tư số 02/2022/TT-BTNMT (sửa đổi năm 2025) để đánh giá tính đủ điều kiện cho Nhãn Sinh thái Việt Nam, việc đánh giá bao gồm các khía cạnh của sản phẩm và quy trình sản xuất như: nguyên liệu, vật liệu và nhiên liệu; công nghệ sản xuất; hệ thống quản lý môi trường; thông số kỹ thuật và giới hạn ô nhiễm cho phép đối với sản phẩm hoặc dịch vụ; và các quy định về thu hồi, tái chế, xử lý và thải bỏ, cùng với các yếu tố khác. Quy trình đăng ký Nhãn Sinh thái được quy định bởi Nghị định số 08/2022/NĐ-CP (sửa đổi năm 2025).
Thứ ba, tính minh bạch là cần thiết khi quảng cáo sản phẩm hoặc dịch vụ. Các doanh nghiệp cần trung thực chia sẻ cả thành công và thách thức về tính bền vững của mình, thay vì sử dụng các tuyên bố “xanh” chưa được chứng minh.
Thứ tư, nếu sử dụng cơ chế bù trừ carbon, các doanh nghiệp nên chọn các tín chỉ carbon được xác minh bởi các tiêu chuẩn uy tín cao như tiêu chuẩn VCS hoặc Gold Standard, tránh các lựa chọn rẻ nhưng không đáng tin cậy.
Ngoài ra, các công ty nên đào tạo nhân viên, đặc biệt là đội ngũ tiếp thị, để đảm bảo rằng tất cả các tuyên bố đều chính xác và tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế và quy định pháp luật. Điều này ngày càng trở thành một nhu cầu kinh doanh khi có các nhóm sẵn sàng tố giác các vi phạm như trên.
Cuối cùng, bộ phận pháp lý nên cập nhật các quy định quốc tế về giả xanh mới được ban hành và các quy định từ Bộ Nông nghiệp và Môi trường, điều này sẽ giúp các doanh nghiệp giảm thiểu rủi ro tuân thủ và duy trì uy tín.
Kết luận
Giả xanh có thể gây ra hậu quả nghiêm trọng. Trong môi trường cạnh tranh ngày nay, mất lòng tin của khách hàng có thể làm suy yếu hoặc vô hiệu hóa các nỗ lực phát triển kinh doanh. Hơn nữa, nếu các doanh nghiệp phạm phải giả xanh, cơ hội tiếp cận tài chính xanh sẽ giảm, và các hạn chế từ các khung quốc tế sẽ theo sau.
Các khoản phạt hiện tại do chính phủ Việt Nam áp đặt có thể vẫn còn chưa quá nghiêm trọng; tuy nhiên, đã có các quy định hiện hành cho phép công chúng khiếu nại về việc trình bày sai lệch hoặc quảng cáo sai sự thật. Thông tin sai lệch về môi trường ngày càng thu hút sự chú ý của công chúng. Các chiến dịch tẩy chay, dù vẫn hiếm, là một mối đe dọa tiềm tàng.
Khi Việt Nam đang tiếp tục hội nhập vào nền kinh tế toàn cầu, các doanh nghiệp phải tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế để duy trì khả năng cạnh tranh. Để tránh rủi ro giả xanh, các doanh nghiệp nên đảm bảo rằng các tuyên bố môi trường của họ trung thực, rõ ràng và được hỗ trợ bởi bằng chứng đáng tin cậy. Bằng cách học hỏi từ quốc tế, theo dõi và tuân thủ chặt chẽ các quy định của Việt Nam, doanh nghiệp có thể tránh được hành vi giả xanh và cái giá của nó.
[1] https://www.business-humanrights.org/en/latest-news/usa-hm-faces-greenwashing-class-action-lawsuit-over-alleged-misleading-false-marketing-of-sustainable-clothing-line/.
[2] https://natlawreview.com/article/australia-greenwashing-half-yearly-review-asic-and-accc-prosecutions-and-accc#google_vignette.
[3] https://www.reuters.com/technology/apple-sued-over-carbon-neutral-claim-watches-2025-02-27/.
