- Bối cảnh
Ô nhiễm tiếng ồn đã trở thành một vấn đề đô thị nghiêm trọng, thường bị xem nhẹ về tác động lâu dài. Không giống như các loại ô nhiễm hữu hình, tiếng ồn không để lại dấu vết khi nguồn phát dừng lại, khiến tác hại của nó ít hiển nhiên hơn nhưng không kém phần nghiêm trọng. Các thành phố tại Việt Nam rõ ràng là rất ồn ào, trong khi pháp luật điều chỉnh về tiếng ồn từ lâu đã chậm hơn so với thực tế. Suốt 15 năm qua, QCVN 26:2010 về tiếng ồn[1] (“QCVN 26:2010”) đã đóng vai trò là nền tảng cho khung quản lý tiếng ồn của Việt Nam. Quy chuẩn này đưa ra ngưỡng đồng nhất về mức decibel cho phép, nhưng những hạn chế sớm bộc lộ: phương pháp đo lường mơ hồ, việc thực thi thiếu nhất quán, và các khiếu nại của cộng đồng thường bị đình trệ trong vòng xoáy thủ tục hành chính.
Sau 15 năm thực hiện, Chính phủ đã chính thức chuyển sang giai đoạn mới. Ngày 15/5/2025, QCVN 26:2025 về tiếng ồn[2] đã được ban hành (“QCVN 26:2025”). Có hiệu lực từ 14/11/2025, quy chuẩn mới này thay thế hoàn toàn quy chuẩn năm 2010. QCVN 26:2025 điều chỉnh trọng tâm bằng cách gắn giới hạn tiếng ồn với từng khu vực đô thị cụ thể, đảm bảo các khu dân cư, trường học và bệnh viện được bảo vệ ở mức độ cao hơn và phù hợp hơn. Qua đó, quy định “một cho tất cả” được thay thế bằng những cơ chế bảo vệ riêng biệt, chú trọng đến các cộng đồng nhạy cảm nhất.
- Giới hạn tiếng ồn cho phép
Cả quy chuẩn năm 2010 và năm 2025 đều có chung một cấu trúc: xác định mức ồn tối đa cho phép tính theo đơn vị decibel (dBA) theo từng khu vực và thời gian trong ngày.
Quy chuẩn QCVN 26:2010 trước đây công nhận “khu vực thông thường” (ví dụ: nhà ở, trụ sở hành chính) với ngưỡng giới hạn 70 dBA vào ban ngày (6 giờ – 21 giờ) và 55 dBA vào ban đêm (21 giờ – 6 giờ).“Khu vực đặc biệt” (ví dụ: trong phạm vi bệnh viện, trường học, cơ sở tôn giáo) với ngưỡng 55 dBA vào ban ngày và 45 dBA vào ban đêm. Cách phân loại rạch ròi giữa khu vực “thông thường” và “đặc biệt” này tỏ ra quá đơn giản so với thực tế đô thị hóa nhanh chóng tại Việt Nam. Một cư dân sống gần sân vận động hoặc chợ đông đúc lại được áp dụng cùng ngưỡng bảo vệ như người sống trong con hẻm yên tĩnh, mặc dù điều kiện thực tế về tiếng ồn hoàn toàn khác biệt. Thiết kế pháp lý này đã để lại những khoảng trống, khiến cả cộng đồng lẫn cơ quan chức năng khó áp dụng luật một cách nhất quán.
QCVN 26:2025 khắc phục sự hạn chế này bằng cách đưa ra hệ thống phân loại chi tiết hơn, gồm 5 loại khu vực chịu tác động và khung thời gian chia thành 3 phần. Thay vì chỉ phân biệt đơn giản ngày – đêm, quy chuẩn mới quy định rõ; ban ngày: từ 6 giờ đến trước 18 giờ; buổi tối: từ 18 giờ đến trước 22 giờ; ban đêm: từ 22 giờ đến trước 6 giờ sáng hôm sau. Theo phân loại này:
- Khu vực A bao gồm các cơ sở nhạy cảm như trường học, bệnh viện, cơ sở chăm sóc người cao tuổi, thư viện, cơ sở tôn giáo, cơ quan nhà nước hoặc văn phòng chính trị, với ngưỡng giới hạn nghiêm ngặt nhất: 50 dBA vào ban ngày, 45 dBA buổi tối và 40 dBA ban đêm;
- Khu vực B áp dụng cho nhà ở và nơi lưu trú thông thường, bao gồm các tòa nhà chung cư, nhà riêng lẻ, khách sạn và nhà khách, với giới hạn 55 dBA ban ngày, 50 dBA buổi tối và 45 dBA ban đêm;
- Khu vực C bao gồm các khu vực nông nghiệp như chăn nuôi, trồng trọt và nuôi trồng thủy sản, với ngưỡng tương ứng 60 dBA ban ngày, 55 dBA buổi tối và 50 dBA ban đêm;
- Khu vực D là các không gian văn hóa, giải trí và thương mại như sân thể thao, công viên, nhà hát, trung tâm thương mại, nhà hàng và khu vui chơi giải trí, với mức giới hạn cao hơn một chút: 65 dBA ban ngày, 60 dBA buổi tối và 55 dBA ban đêm; và
- Khu vực E áp dụng cho các đầu mối giao thông và công nghiệp, bao gồm sân bay, bến xe, nhà ga, bãi đỗ xe, khu công nghiệp và một số công trình quốc phòng, với mức trần cao nhất: 70 dBA ban ngày, 65 dBA buổi tối và 60 dBA ban đêm.
Hoạt động xây dựng trong khu dân cư bị giới hạn ở mức 65 dBA ban ngày, 60 dBA buổi tối và 50 dBA ban đêm, chỉ được ngoại lệ trong một số trường hợp ngắn hạn. Giao thông đường bộ trong khu dân cư bị khống chế ở mức 68 dBA ban ngày (6 giờ đến trước 22 giờ) và 58 dBA ban đêm (22 giờ đến trước 6 giờ), trong khi đường sắt bị giới hạn ở mức 70 dBA và 60 dBA. Một số ngoại lệ tạm thời được cho phép đối với các đợt hoạt động ngắn, nhưng tiếng ồn kéo dài phải tuân thủ theo ngưỡng nền. Quy tắc điều chỉnh tiếng ồn nền cũng được đưa vào để đảm bảo phép đo công bằng.[3]
Những tinh chỉnh này mang ý nghĩa thực tiễn rõ rệt. Cư dân sống gần các cơ sở nhạy cảm nay có cơ sở vững chắc hơn để yêu cầu sự yên tĩnh về ban đêm, trong khi những người sống gần các giao lộ lớn hoặc tuyến đường sắt có thể dựa vào ngưỡng riêng cho giao thông để yêu cầu thực thi. Các cộng đồng chịu ảnh hưởng từ hoạt động xây dựng liên tục có thể dựa vào giới hạn nghiêm ngặt, nhằm cân bằng giữa phát triển và chất lượng sống. Bằng việc điều chỉnh ngưỡng theo khu vực, thời điểm và nguồn gây ồn, quy chuẩn năm 2025 đã biến một công cụ pháp lý vốn đơn giản thành một khung quản lý tinh vi, phản ánh đúng trải nghiệm thực tế của cư dân đô thị.
Đáng chú ý, các tiêu chuẩn này được bảo đảm thực thi bằng cơ chế chế tài, quy định mức phạt từ 1 triệu đến 160 triệu đồng đối với cá nhân, trong khi tổ chức có thể bị phạt gấp đôi.[4] Hình thức xử phạt không chỉ dừng lại ở tiền phạt mà còn bao gồm biện pháp khắc phục như đình chỉ hoạt động gây ồn, hạn chế giờ hoạt động hoặc yêu cầu thực hiện cách âm.
- Hiệu quả của các tiêu chuẩn mới
Ý nghĩa của QCVN 26:2025 không chỉ nằm ở chi tiết kỹ thuật mà còn ở cách nó định hình lại trải nghiệm sống của cư dân. Các ngưỡng giới hạn rõ ràng hiện nay giúp cơ quan chức năng có cơ sở xử lý khi có khiếu nại. Thanh tra có thể viện dẫn các mức decibel cụ thể áp dụng cho quán karaoke, công trường xây dựng hoặc tuyến giao thông, từ đó loại bỏ sự mơ hồ từng cản trở việc thực thi theo quy chuẩn năm 2010. Với mức phạt đủ sức răn đe và yêu cầu khắc phục, chính quyền địa phương đã có trong tay những công cụ thực sự hiệu quả.
Tuy nhiên, tác động của QCVN 26:2025 cuối cùng sẽ phụ thuộc vào cả việc thực thi lẫn sự tuân thủ. Khung pháp lý hiện đã vững chắc: ngưỡng rõ ràng, cơ sở pháp lý minh bạch và chế tài mang tính răn đe. Điều còn lại là sự nhất quán trong áp dụng của cơ quan chức năng và sự thích ứng từ phía doanh nghiệp cũng như cộng đồng. Nếu được triển khai hiệu quả, quy chuẩn này hứa hẹn sẽ định hình lại “bức tranh âm thanh” của Việt Nam, mang đến cho cư dân không chỉ những đêm yên tĩnh hơn mà còn là sự bảo đảm rằng quyền được sống trong môi trường lành mạnh đã được pháp luật bảo vệ và có khả năng thực thi.
[1] Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về tiếng ồn số QCVN 26:2010/BTNMT ban hành ngày 16/12/2010, có hiệu lực từ ngày 15/02/2011.
[2] Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về tiếng ồn số QCVN 26:2025/BNNMT, ban hành theo Thông tư 01/2025/TT-BNNMT của Bộ Nông Nghiệp và Môi Trường ngày 15/5/2025.
[3] Bảng 3, 4, 5, 6 của QCVN 26:2025/BNNMT
[4] Các cơ chế này dựa trên thẩm quyền pháp lý từ Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 và được củng cố bởi Nghị định 45/2022/NĐ-CP.
Hồ Huỳnh Bảo Trân
